Uitzending: elke werkdag van 1 t/m 10 februari 2016, 17.10 uur, NPO 2
De mens en zijn aarde
Serie die iedere aflevering een andere relatie van de mens met de natuur onder de loep neemt door steeds een andere leefomgeving te belichten. Het landschap zelf wordt de hoofdpersoon in het verhaal. Het is van invloed op ieder aspect van het leven, en op de ontwikkeling van mensen. En in iedere nieuwe aflevering komen er nieuwe ervaringen en avonturen aan bod. We zien in deze BBC-serie volkeren en mensen die leven van en met de oceaan, woestijn, de Noordpool, jungle, bergen, gras en rivieren. In de laatste aflevering staat het leefmilieu centraal dat het grootste succesverhaal van de mens kan worden genoemd: de stad.
Maandag 1 februari: aflevering 1 – Oceanen
Er zijn mensen die de zee begrijpen op een manier die de moderne wetenschap niet kan bevatten. Het zijn gemeenschappen die in extreme afzondering leven, die in staat zijn om op zelfs de kleinste landmassa’s te leven en schatten te vergaren die onder de golven of voorbij de horizon te vinden zijn.
In deze aflevering o.a.:
Op het eiland Lembata in Indonesië jagen de vissers van Lamalera van oudsher op enorme potvissen. Slechts gewapend met een harpoen springen ze van hun boten op de rug van de potvis. Het is een gevaarlijke klus, maar één enkele potvis kan het hele dorp van eten voorzien.
Het eiland Anuta is een vlekje in de Stille Zuidzee, minder dan 750 meter breed en op ruim honderd kilometer afstand van zijn dichtstbijzijnde buur. Er wordt voornamelijk vis en yam gegeten. Maar een of twee keer per jaar, als de passaatwinden van richting veranderen, zeilen de eilandbewoners over de verraderlijke zee naar het rotsachtige eiland Fatutaka, waar ze honderden zeevogels vangen. Voor deze reis gebruiken ze speciale, gewijde prauwen, en de vogels worden met een traditionele lange paal met een lus eraan gevangen. Op deze afgelegen plaats in de oceaan is het risico voor lijf en leden zeer groot.
Dinsdag 2 februari: aflevering 2 – Woestijnen
De beschikbaarheid van water beheerst het leven in de woestijn. In deze aflevering o.a. aandacht voor het leven in de Gobi-woestijn in Mongolië.
Verder: de Kababish-stam is afhankelijk van grote gedeeltes van de noord-Soedanese woestijn die, na een gunstige regentijd, een overvloed aan voedsel bieden. Dit is de legendarische Gizzu-streek. Je moet er een rondreis van 1500 kilometer voor maken en een uitgestrekte zandwoestijn voor oversteken, maar als je hier drie maanden doorbrengt met je kamelen, ben je verzekerd van rijkdom, status en een huwelijk.
De Danakil Depression is een barre, stenige woestijn met kale rotsheuvels, zoutpannen en vulkanen in het noorden van Ethiopië. Het is de warmste plek op aarde. Hier wonen de Afar, die op een wel heel bijzondere manier aan water komen. Boven stomende vulkaanopeningen bouwen de Afar iglo’s van steen. Aan de binnenkant condenseert de stoom, en het water komt terecht in poelen. De Afar-vrouwen leggen iedere dag veertig kilometer af om het water te gaan halen.
Voor veel mensen heeft water een heilige betekenis. Ieder jaar, op het dieptepunt van het droge seizoen, staan er duizenden Dogon-mannen langs de oevers van het Antogo-meer in Mali. Ze staan klaar om de overvloedige seizoensoogst binnen te halen in één van de laatst overgebleven meren in het gebied, een oogst die volgens een eeuwenoude bepaling speciaal voor deze gelegenheid wordt bewaard. Slechts uitgerust met traditionele manden en hun blote handen rennen ze het heilige meer in om vis te vangen. Het is een eenmalige smulpartij voor mensen die de rest van het jaar alleen gierst te eten krijgen.
Woensdag 3 februari: aflevering 3 – De Noordpool
In deze aflevering o.a.:
De bewoners van de ijskoude Poolcirkel maken van de natuur gebruik om zichzelf in leven te houden.
De Inuit op Groenland hebben een unieke manier om op robben te jagen. Een persoon hult zich in een robbenpels en voert een soort dans uit, terwijl hij de geluiden en bewegingen van robben nabootst. Op die manier besluipen ze hun prooi. De buit voorziet hen van eten en kleding, maar het ijs waarop ze moeten jagen is gevaarlijk terrein.
De Nenet hoeden hun gigantische kuddes rendieren in een bijna eeuwigdurende migratiecirkel over de Siberische toendra. Het is hard werken, en op een dag in mei kan er een gevaarlijke en spannende dimensie bij komen. Dat gebeurt als de Nenet bij de zuidelijke oever van de Yuribei rivierdelta aankomen, en via het snel dooiende zee-ijs de rivier omzeilen die inmiddels alweer stroomt. Met de stijgende temperaturen op aarde hebben de Nenet geen idee hoe lang ze deze methode nog kunnen gebruiken.
Donderdag 4 februari: aflevering 4 – Jungles
In de regenwouden op aarde wemelt het van het leven. Alles is er in overvloed. Toch heeft een gemeenschap meer nodig dan alleen de jacht op voedselbronnen om succesvol te zijn.
In deze aflevering o.a.:
De Matis in Brazilië hebben hun jaagtechnieken aangepast aan dieren die op de grond leven, of juist hoog in de bomen. Hun prachtige blaaspijpen, die soms wel drieënhalve meter lang zijn en versierd met schildpadschilden en kapibara-tanden, kunnen ze alleen recht omhoog richten naar apen en vogels die hoog in de bomen zitten. Talrijke rituelen en ceremonies zijn gericht op een succesvolle jacht en op manieren om affiniteit te krijgen met de prooi.
In een heilig bos op de grens van Ghana en Togo komen eens in de drie jaar duizenden volgelingen bijeen voor Kokuzahn, een spectaculair zevendaags feest. Een voodo-danser die in trance verkeert, kan zijn tong aanraken met een gloeiendhete machete, een brandende tak inslikken of op zijn kop langs een boomtak lopen. Deze bovenmenselijke verrichtingen worden als wonderen gezien en zijn een bewijs van de bijzondere kracht van hun godheid.
Vrijdag 5 februari: aflevering 5 – Bergen
Veel mensen hebben een intense spirituele band met bergen, of het nou de Europese bergbeklimmers, yak-herders of afstammelingen van de Inca zijn. Maar het zijn ook onherbergzame oorden waar je moet vechten om te overleven. In deze aflevering o.a.:
De bewoners van de hoge puna in Peru nemen twee keer per jaar deel aan de Ch’iarake, een ritueel gevecht dat voortkomt uit de Inca-traditie. Het wordt noodzakelijk geacht voor een goede oogst, en er moet bloed worden vergoten om de berg te kalmeren. Van oudsher zorgde het gevecht er ook voor dat ieder dorp voldoende was toegerust om zijn grond te verdedigen – iets wat in het hooggebergte van onschatbare waarde was.
De leden van van de Q’eros-stam in de Andes verlaten zelden de besloten dalen waar ze wonen. Maar één keer per jaar ondernemen 30.000 pelgrims een tocht naar een heilige gletsjer op 4500 meter hoogte, om deel te nemen aan de Q’oyullr Riti, het sneeuwster-festival. Het is deels een verering van de berg, en deels een christelijk folkfestival. Het wordt gedomineerd door Ukuku’s, mannen vermomd als beren, die enorme ijsblokken uit de gletsjer hakken. Deze worden gebruikt om thuis hun eigen grond te zegenen, en daarmee goede oogsten te garanderen.
Maandag 8 februari: aflevering 6 – Grasland
Het leven op de vlaktes en het grasland in de wereld draait om beweging, vrijheid en vee. In deze aflevering o.a.:
De Nyangatorm in zuidelijk Ethiopië leven op grote vlaktes, maar zij en hun kuddes koeien en geiten zijn volledig afhankelijk van gigantische bronnen. Op het hoogtepunt van het droge seizoen wordt er collectief een enorme bron gegraven in de droge bedding van de rivier de Kibish. Deze handgegraven bronnen kunnen dertig meter breed en dertig meter diep zijn, en worden als putten ontworpen omdat de wanden van zand de neiging hebben om in te storten. Jaarlijks komen er tientallen mensen om door instortende bronnen.
De jonge mannen van de Fulani-stam in West-Afrika moeten hun kuddes hoeden en zijn daardoor soms maanden achtereen gescheiden van hun gezin. Maar deze migraties zijn niet alleen economisch gezien essentieel, ze vormen ook een overgangsritueel in de onherbergzame Sahel van Mali en Mauritanië, dat culmineert in één laatste uitdaging. Eind november moeten Fulani-mannen met hun kuddes de machtige rivier de Niger overzwemmen.
Dinsdag 9 februari: aflevering 7 – Rivieren
De meerderheid van de wereldbevolking woont aan een rivier. Het water brengt hen tijden van overvloed maar ook tijden van groot gevaar. Daarom moeten deze gemeenschappen zich aanpassen aan de eb en vloed van hun leefomgeving.
In deze aflevering o.a.:
In Yunnan in China zijn de mensen zo afhankelijk van hun rivier dat ze bekend staan als de ‘beeldhouwers van de berg’. Als ze meer land nodig hebben om te bewerken, controleert de plaatselijke sjamaan de toestand van de maan, en vervolgens slaat het dorp de handen ineen om de heuvel af te graven en de loop van de rivier te veranderen. Aangezien de inwoners van Yunnan niet over machines beschikken, is dit een knap staaltje van menselijke kracht.
Woensdag 10 februari: aflevering 8 – Steden
De laatste aflevering van Human Planet besteedt aandacht aan een leefmilieu dat is gemaakt door mensen voor mensen. Steden zijn ons grootste succesverhaal, en inmiddels woont ruim de helft van de wereldbevolking in de ‘stadsjungle’.
Steden zijn ontworpen om de wilde natuur buiten te houden, maar de natuur laat zich niet zomaar wegdrukken. Veel dieren hebben zich aangepast aan het leven in deze wereld van steen en staal, van de bedwantsen die ’s nachts ons bloed zuigen, de ratten in onze restaurants, bendes rovende apen tot en met de bronstige elanden in Amerikaanse binnensteden.
In deze aflevering o.a.:
Niet alle dieren in de stad worden als een plaag gezien. In de oude Marokkaanse stad Fez zijn de leerlooierijen afhankelijk van de poep van wilde duiven. Het futuristische Dubai zou nergens zijn zonder valken. In de buitenwijken van Jaipur, India, treffen we een Bisnoi-vrouw die een verweesd reekalf zoogt. Op de daken van Manhattan hebben we een ontmoeting met imkers. En op nog grotere schaal begint het tot mensen door te dringen dat de natuur van essentieel belang is voor het aanhoudende succes van de mensheid.
Naarmate de consumptie in onze steden toeneemt, wordt het steeds harder nodig om de natuur met zijn begrensde hulpbronnen te beschermen. In Masdar in Abu Dhabi werkt de Engelse architect Sir Norman Foster mee aan de totstandkoming van een koolstof-neutrale stad van de toekomst. De mens begint te beseffen dat de plaats waar we de natuur het hardst nodig hebben, de stad is.
Herhaling van 2011.
